Οι αστερισμοί του Βορείου Ημισφαιρίου

Στην Αστρονομία γενικά αστέρας (star) ή απλανής (σε αντιδιαστολή με τον πλανήτη), ονομάζεται το κάθε ουράνιο σώμα που διατηρεί όλες εκείνες τις ιδιότητες του δικού μας Ηλίου γύρω από τον οποίο περιστρέφεται η Γη.

Αστερισμό ονομάζουμε το κάθε αυθαίρετο τμήμα της ουράνιας σφαίρας ή θόλου που περιέχει μια κάπως ξεχωριστή ομάδα άστρων.

Από  την  αρχαιότητα  ο έναστρος νυχτερινός ουρανός όχι μόνο γοήτευε τους λαούς της γης σε όλες τις εποχές αλλά και ερέθιζε την φαντασία τους. Έτσι άρχισαν να αναζητούν στον ουρανό σχήματα και μορφές ενώνοντας με νοητές γραμμές τα λαμπρότερα αστέρια.

Χρησιμοποιώντας την φαντασία τους παρομοίασαν τις μορφές που σχηματίζονταν στον ουρανό με θεότητες, μυθικούς ήρωες, ζώα και αντικείμενα. Με αυτόν τον  τρόπο γεννήθηκαν οι αστερισμοί, δηλαδή ομάδες αστεριών στον ουρανό που φαίνεται ότι βρίσκονται κοντά μεταξύ τους. Ολοι οι λαοί είχαν τα δικά τους ονόματα για τους αστερισμούς ενώ οι πρώτες γραπτές αναφορές εμφανίζονται από τους Βαβυλώνιους και ύστερα από τους Ελληνες και τους Αραβες.

Μεγάλη ήταν η σημασία τους στην ναυσιπλοΐα , πριν την εφεύρεση της πυξίδας, αφού οι ναυτικοί βασίζονταν στην παρατήρηση των αστερισμών για να μπορέσουν να προσανατολιστούν το βράδυ (τέτοια οδηγία παρέχεται στον Οδυσσέα για το τελικό τμήμα του ταξιδιού του στην Οδύσσεια ). Μπορεί να πει λοιπόν κανείς ότι οι αστερισμοί είχαν έναν ξεχωριστό ρόλο στην εξάπλωση των ανθρώπων σε νέα μέρη.

Μεγάλες προσωπικότητες της Αρχαίας Ελλάδας όπως ο Ερατοσθένης, ο Ίππαρχος και ο Πτολεμαίος κατέγραψαν σε κείμενά τους καταλόγους με τους αστερισμούς όπως τους είχαν χωρίσει στην εποχή εκείνη μαζί με τους μύθους που τους συνόδευαν.

Για να μπει μια τάξη στους αστερισμούς, το 1932 η Παγκόσμια Αστρονομική Ένωση συνεδρίασε και αποφάσισε να υιοθετήσει σαν παγκόσμια αποδεκτή την εκδοχή για τους αστερισμούς του Eugene Delporte ο οποίος είχε χωρίσει τον ουρανό σε 88 αστερισμούς με σαφώς καθορισμένα σύνορα. Ετσι, σήμερα αναγνωρίζουμε στον ουρανό 88 αστερισμούς οι πιο πολλοί από τους οποίους έχουν τα ονόματα ηρώων της ελληνικής μυθολογίας.

Η επίσημη διεθνής ονομασία που δέχεται η Διεθνής Αστρονομική Ένωση για τον κάθε αστερισμό είναι η λατινική, και οι επαγγελματίες αστρονόμοι χρησιμοποιούν συνήθως την επίσημη συντομογραφία αυτής της ονομασίας, που αποτελείται πάντα από 3 γράμματα.

Τα αστέρια που δημιουργούν τον αστερισμό ούτε έχουν σχέση μεταξύ τους, ούτε βρίσκονται στο αυτό παρατηρήσιμο επίπεδο .

Λόγω όμως των ασύλληπτα μεγάλων αποστάσεων από εμάς, τα  βλέπουμε «καρφωμένα» στο  εσωτερικό μιας τεράστιας σφαίρας.

Με την πάροδο δεκάδων χιλιάδων χρόνων οι αστερισμοί αλλάζουν αργά μορφή και σχήμα, λόγω της διαφορετικής ταχύτητας και φοράς στην κίνηση του κάθε αστέρα, όμως αυτό δεν αναιρεί την πρακτική σημασία που είχαν για τον προσανατολισμό και τον καθορισμό της χρονικής στιγμής.

Από τους αστέρες (σε  κάθε  αστερισμό) μόνο οι 30 λαμπρότεροι φέρουν ο καθένας ιδιαίτερο όνομα, συνήθως ελληνικής προέλευσης όπως ο Αρκτούρος ή αραβικής όπως ο Αλτάι (=αετός ιπτάμενος).

Τόσο όμως αυτοί οι 30 αστέρες, όσο και όλοι οι άλλοι οι ορατοί χωρίς τηλεσκόπιο, σε κάθε αστερισμό, έχουν καθορισθεί διεθνώς (ο καθένας)  με ένα γράμμα (μικρό) του ελληνικού αλφαβήτου. Το γράμμα  α (διαβάζεται άλφα) έχει συνήθως ο λαμπρότερος αστέρας του αστερισμού, το β ο αμέσως αμυδρότερος κ.ο.κ. Έτσι λοιπόν ο Βέγας, ο λαμπρότερος αστέρας του βορείου ουράνιου ημισφαιρίου, στον αστερισμό της Λύρας, λέγεται και α Lyr (ή άλφα της Λύρας).

Εάν κάποιος αστερισμός έχει περισσότερους από 24 αστέρες (αρκετά σύνηθες) τότε αμέσως μετά τον ω (του ελληνικού αλφαβήτου) χρησιμοποιούνται τα γράμματα του λατινικού αλφαβήτου. Μετά το τέλος του λατινικού αλφαβήτου χρησιμοποιούνται οι αραβικοί αριθμοί.

Προκειμένου δε περί των υπολοίπων αστέρων που είναι ορατοί μόνο με τηλεσκόπια, αντί ονόματος χρησιμοποιείται ο αριθμός με τον οποίο και έχουν καταχωρηθεί στους αστρικούς καταλόγους.

Οι αστερισμοί που είναι κοντά στον βόρειο ουράνιο πόλο (που δείχνει ο Πολικός Αστέρας) είναι αειφανείς δηλαδή είναι ορατοί οποιαδήποτε στιγμή καθ' όλη την διάρκεια του έτους.(στο βόρειο ημισφαίριο)  Τέτοιοι αστερισμοί είναι η Μικρή Άρκτος, η Μεγάλη Άρκτος και η Κασσιόπη. Αφανείς αστερισμοί είναι εκείνοι που βρίσκονται κοντά στον νότιο ουράνιο πόλο (ο οποίος ποτέ δεν είναι ορατός στην Ελλάδα) και δεν μπορεί να τους δει κανείς από την χώρα μας. Τέλος, υπάρχουν οι αμφιφανείς αστερισμοί, που είναι και οι περισσότεροι, και οι οποίοι είναι ορατοί σε ορισμένες εποχές και αόρατοι σε άλλες.

Σχεδόν όλοι οι αστερισμοί που ακολουθούν αναφέρονται από τον Πτολεμαίο και ανήκουν στους  88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση είναι  δε  αστερισμοί  του  βορείου  ημισφαιρίου.

Στο αρχείο που ακολουθεί παρουσιάζονται οι αστερισμοί του Βορείου ημισφαιρίου. Στο τέλος του αρχείου αυτού υπάρχει πίνακας των 88 αστερισμών με  την Ελληνική τους ονομασία αλλά και με την επίσημη λατινική. Επίσης σε μια επί πλέον στήλη γράφονται τα τρία πρώτα λατινικά γράμματα που είναι η συνοπτική ονομασία τους.

Δείτε τις βασικές πληροφορίες για τους αστερισμούς εδώ.